Ermenistanyň ençeme ýyllap azerbaýjanlylara garşy alyp baran etniki arassalama, ýigrenç we genosid syýasatynyň netijesinde amala aşyran, adamzat taryhynyň iň ganly sahypalarynyň biri hökmünde ýazylan Hojaly genosidinden 33 ýyl geçdi.

1992-nji ýylyň fewral aýynyň 25-den 26-na geçilýän gije Ermenistanyň ýaragly güýçleri öňki sowet goşunynyň 366-njy motoratyjy tüpeň polkynyň goldawy bilen Hojaly şäherini basyp alyp, asuda ilata garşy genosid jenaýatyny amala aşyrdy.

Diňe bir Azerbaýjan halkyna däl, eýsem tutuş adamzada garşy edilen bu genosid jenaýatynyň netijesinde 613 Hojaly ýaşaýjysy, şol sanda 63 çaga, 106 aýal we 70 ýaşulular rehimsizlik bilen öldürildi we şäheriň 5379 ýaşaýjysy zor bilen kowuldy. Şol bir wagtyň özünde zamun alnan 1275 ýaşaýjynyň 150-siniň, şol sanda 68 aýal we 26 çaganyň ykbaly henize çenli näbelli bolup galdy.

Hojaly genosidi amala aşyrylanda, "Uruş pidalaryny goramak hakynda" Ženewa konwensiýalarynyň, şeýle hem "Genosid jenaýatynyň öňüni almak we jezalandyrmak hakynda", "Gynamalara we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da kemsidiji çemeleşme ýa-da jeza garşy", "Jyns taýdan kemsitmegiň ähli görnüşlerini ýok etmek hakynda", "Çaga hukuklary hakynda", konwensiýalaryň “Emläk we syýasy hukuklar hakynda” “Ykdysady, sosial we medeni hukuklar hakynda" halkara şertnamalaryň, esasanam adamlaryň ýaşaýyş hukuklary, şahsy bitewilik, emläk, gynamalardan azat bolmak we beýleki esasy hukuklar baradaky düzgünler gödek görnüşde bozuldy.

Hojaly genosidine ilkinji syýasy-hukuky gymmatlyk Milli Lider Heýdar Aliýewiň başlangyjy bilen Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisi tarapyndan berilen we fewral aýynyň 26-na Hojaly Genosid Güni hökmünde yglan edildi.

Hojaly genosidi bilen bagly halkara derejesinde maglumatlaryň artdyrylmagy, bu betbagtçylygyň dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan ykrar edilmegini we gyrgynçylyga syýasy-hukuk taýdan baha berilmegi maksat edinýän "Hojala adalat" kampaniýasy, Haýdar Aliýew Fondunyň guramasy bilen dünýäniň birnäçe ýurtlarynda yzygiderli durmuşa geçirilýär. Kampaniýanyň netijesinde 18 döwletiň kanun çykaryjylyk edarasy, ABŞ-nyň 24 ştaty, şeýle hem Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy we Türk Döwletleri Guramasy tarapyndan bu rehimsiz gyrgynçylyk ýazgaryldy, genosid hökmünde bahalandyryldy we bu mesele bilen bagly degişli kararlar we kararnamalar kabul edildi.

Ikinji Karabag söweşinden we 2023-nji ýylda amala aşyrylan ýerli terrorçylyga garşy operasiýadan soň basyp alynan ýerleriň azat edilen sebitlerde alynyp barylan gurluşyk we gözleg-gazuw işleri döwründe şol ýerlerde terrorçylyga garşy operasiýadan soň basyp alyş ýerlerinden, şol sebitlerde gurluşyk we gözleg-gazuw işleri wagtynda, şol sanda Hojaly sebitiniň Askeran galasynyň golaýynda tapylan köpçülikleýin mazarlar bilen ýerimizi basyp almak, şeýle hem, Hojaly genosidi wagtynda azerbaýjanlylaryň Ermenistan goşuny tarapyndan rehimsizlik bilen öldürilendigini ýene bir gezek esasly şekilde subut etdi.

Biziň tarapymyzdan birnäçe gezek ýüz tutandyklaryna garamazdan, Ermenistan Birinji Karabag söweşi döwründe ýitirim bolan dört müňe golaý azerbaýjanlylaryň ykbalyny kesgitlemek üçin düýpli çäreleri görmekden, şeýle hem, gynamalara sezewar bolmak bilen öldürilen watandaşlarymyzyň jaýlanan köpçülikleýin mazarlary barada takyk maglumatlary bermekden boýun gaçyrýar.

Ermenistanyň öňki prezidenti Serž Sarkisýanyň döwründe Hojaly genosidi barada aýdan sözleri, şeýle hem halkara terrorçy Monte Melkonýanyň dogany Markar Melkonýanyň "Meniň doganymyň ýoly: Bir amerikanlynyň Ermenistana ykbaly syýahaty" atly kitabynda ermeni esgerleriniň eden rehimsiz jenaýatlary baradaky bellikleri, bu gyrgynçylygyň Azerbaýjan halkyna garşy etniki sebäplere görä ýigrenç syýasatynyň netijesinde bilkastlaýyn amala aşyrylandygyny ýene bir gezek görkezýär. Edil şonuň ýaly-da, ermeni ýazyjysy Zori Balaýanyň "Ruhumyzyň galkynyşy" atly kitabynda Hojalyda bolup geçen wakalaryň, türklere garşy rehimsiz jenaýatlaryň gahrymalyk hökmünde beýan edilmesi Ermenistanda häzirki ideologiýanyň başga milletlere garşy ýigrenç döwründe emele gelendigini ýene bir gezek görkezýär.

Şol bir wagtyň özünde, parahatçylyk we adamzada garşy jenaýatlar, uruş jenaýatlary we beýleki agyr jenaýatlar bilen günäkärlenýän asly ermeni adamlary öz görkezmelerinde 1992-nji ýylyň fewral aýynda Hojaly jenaýatlaryna gatnaşandyklaryny boýun alýarlar. Şeýle hem, parahat ilata garşy agyr jenaýatlaryň amala aşyrylandygyny we olaryň köpçülikleýin jaýlanan ýerleri anyk görkezildi. Bularyň hemmesi Ermenistan  tarapyndan parahat ilata garşy rehimsiz genosid jenaýatlarynyň amala aşyrylandygyny ýene bir gezek subut edýär.

Halkara guramalar, dünýä döwletleri bu genosid jenaýatyna biperwaý garamaly däldirler, Hojaly genosidine hukuky baha bermelidirler, şeýle hem bu jenaýaty edenlere mynasyp jeza berilmegi üçin tagallalaryny artdyrmalydyrlar.

Sabina Aliýewa

Türkmenistanda Adam hukuklary boýunça ygtyýarly wekil - Adalatçy

2025-nji yylyn 25 fewraly